Opis
W części 3. tomu Losy Niemców rosyjskich i stan ich języka (do 1941 roku) mowa o pierwszym stadium fazy stabilizacji i rozwoju języka Niemców rosyjskich, czyli o okresie obejmującym lata 1763–1917: od przyjazdu niemieckich osadników do Rosji do wybuchu rewolucji październikowej.
Niemcy osiedlali się w okolicach Sankt Petersburga, nad Wołgą w Rosji Centralnej, na południu i północy Ukrainy, na Krymie i na Kaukazie Północnym, z czasem także na Uralu, Syberii. Przybysze pochodzili z niemal wszystkich dzielnic Niemiec i graniczących z nimi państw, mówili różnymi lokalnymi dialektami. W Rosji formowali wyspy językowe otoczone innojęzycznymi, zazwyczaj rosyjskojęzycznymi sąsiadami, od których się szczelnie izolowali. W koloniach wytworzyła się mozaika dialektów, z czasem dochodziło do ich mieszania i wyrównywania.
Niemcy rosyjscy używali stałego zestawu imion, lista nazwisk też była skromna (związki małżeńskie zawierali w swoim zamkniętym kręgu). Ich toponimia zmieniała się wraz z aktualną sytuacją polityczną, była też różna na poszczególnych obszarach.
Słownictwo używane w koloniach rozwarstwiało się na wyrazy i wyrażenia przywiezione z ojczyzny, powstałe w dialektach na oznaczenie nowych zjawisk oraz zapożyczone w Rosji. Język rosyjski bywał przydatny tylko w kontaktach zewnętrznych, na które Niemcy bardzo późno i z wolna zaczęli się otwierać. W efekcie po upływie stulecia od przyjazdu kolonistów na Powołże w ich dialektach pojawiło się niespełna sto rusycyzmów. Do roku 1917 Niemcy w większości pozostawali monolingwalni; od 2. połowy XIX w. pojawił się wśród nich bilingwizm indywidualny. U schyłku Imperium mniejszość niemiecka posiadła najniższe umiejętności posługiwania się rosyjskim.
Niemcy w Rosji, połączeni wspólnym językiem, kulturą i tradycjami, nie zdołali przekształcić się w odrębny naród. Tworzyli mniejszość narodową różniącą się pod względem społecznym, wyznaniowym i terytorialnym. Między ich poszczególnymi grupami nie było w zasadzie żadnych powiązań.
Wzmianki o języku Niemców rosyjskich pojawiły się w połowie XIX w., studia stricte językoznawcze podjęto – we współpracy z dialektologami niemieckimi – przed I wojną światową. Systematyczne badania rozpoczęły się po rewolucji październikowej i trwały do początków lat 30. XX w. Zgromadzono imponujący materiał językowy, opublikowano kilkanaście artykułów, stworzono mapy językowe, opracowywano atlasy i słowniki, W początkach lat 30. wskutek nagonki na inteligencję niemiecką prace przerwano, badaczy poddano represjom (areszty, więzienie, zesłania, nawet rozstrzelania). Część cennego materiału językowego i nieopublikowanych opracowań została bezpowrotnie utracona. Badania dialektów – po deportacji używanych głównie przez Niemców na Syberii – wznowiono dopiero w latach 60. XX w.
